“Chắc chắn cái gọi là sống ấy không chỉ có có nghĩa là làm tình thôi đâu. Không phải sao? Em chỉ thường nghĩ với anh, sống chỉ có nghĩa như thế thôi. Vậy thì cái gì, theo quan điểm của anh, có ý nghĩa cơ chứ? Ăn và ngủ? Lao đầu vào những công việc quan trọng nào đấy, hay một mảng nghệ thuật vĩ đại nào khác? Điều anh muốn nói là, con người ta không thể tự cho phép mình hưởng thụ ái tình bằng bất cứ giá nào. Giống như trả giá bằng sinh mạng của người khác.”
Đọc “Tình và rác”, tôi bị cuốn theo những dòng suy tư của nhân vật chính từ hiện tại quay ngược về quá khứ, thậm chí là cả những đoạn đối thoại đầy chất chiêm nghiệm về tình yêu và cuộc sống. Cảm giác câu chuyện giống như một dòng hồi tưởng và cũng sự kết nối giữa hiện thực và sự mơ màng của chính nhân vật. Tôi luôn đặt ra một sự nghi vấn về tính thực hư trong những chi tiết đan xen ấy. Và giá trị hiện thực của tác phẩm cũng là một sự phơi bày đầy ẩn ý. Ham mê về những hy vọng ngang trái hiện diện trong đời sống tình cảm, nó có phải là một hiện trạng đáng sợ hay không nhỉ? Tôi không rõ vì có lẽ bản thân chưa từng yêu, chưa từng rơi vào những cảm xúc như thế như cặp đôi trong “Tình và rác”. Thực lòng là không thích lắm sự trần trụi trong tính cách của cô nghệ sĩ Daria dẫu biết những lời nói của cô không hẳn là không có lý. Nhưng trong những cảm giác u uất của nhân vật thì có cảm giác như mọi mối tình đều mất đi chất lãng mạn,mất đi ý nghĩa thực sự của nó. Và có lẽ cũng chính vì tiền đề này mà sự thê lương cứ lẩn quẩn qua từng trang, cảm giác bối cảnh cứ u tối dần dần. Tôi hiểu ý của tác giả là tạo ra một mối tình ngang trái nhưng tại sao chất thơ, chất trữ tình trong vô vàn những cảm xúc của cặp đôi chính lại cứ như một góc phố chết đã bị bỏ quên không ai thèm ngó tới – một dạng cũ kĩ hư hỏng chứ không hẳn là chỗ lưu giữ những giá trị tinh thần tốt đẹp.
Có lẽ văn phong của tác giả là thế, nó cứ lẩn thẩn, mơ màng và mang chút đậm đặc của những buồn bã, u sầu hoặc có thể đây là phong cách chung của văn học Séc. Tôi đoán vậy vì bản thân chưa đọc quá nhiều các tác phẩm văn chương của nước này. Và cũng có thể là bối cảnh thời đó là thế, vốn dĩ không thể có màu sắc vui tươi, tích cực được khi mà chiến tranh, đói nghèo và cả những thối nát của xã hội đương thời. Tác giả Ivan Klíma giống như là đang cố tình đem chất hiện thực ấy vào “Tình và rác” nhưng lại với cách thức vô tình, hờ hững, không thậm xưng nhưng lại hiệu quả bất ngờ vì độc giả có thể cảm được cái quá khứ đen tối, cái tuyệt vọng của nền chính trị và cả cuộc sống hàng ngày.
Tác phẩm có đem hình tượng Kafka giống như một điểm tựa tinh thần về văn chương cho nhân vật chính nhưng tôi không quá ấn tượng với chi tiết này. Vì có lẽ cảm giác như yếu tố này hơi thừa và không bổ trợ mấy cho chủ đề xuyên suốt của câu chuyện. Với thông điệp về việc tôn trong những tác phẩm kỳ ảo vì chúng có tính hiện thực cao, vai trò của hình tượng Kafka không thực sự đem đến sự hữu dụng như ý đồ của tác giả. Bỏ qua vấn đề này thì truyện hoàn toàn thuyết phục được tôi, nhất là ở khía cạnh đa dạng hóa các nhân vật, các mốc thời gian, các địa điểm trong câu chuyện. Tư tưởng của nhân vật chính trong việc chọn công việc quét rác mà bỏ qua một chức danh dạy học ở Mỹ khiến tôi suy ngẫm nhiều. Đúng là sự trải nghiệm cuộc sống có nhiều cách khác nhau và phải chăng đây là cách dị hợm nhưng lại có thể chiêm nghiệm cuộc đời sâu sắc nhất hay không?! Nếu chỉ mãi nhìn hiện thực này dưới góc độ của một vị giáo sư hay ở bất kỳ một vị trí cao nào trong xã hội, chúng ta sẽ không thể nhận ra được những nghèo khó, cực khổ và tệ nạn trong cuộc sống. Rác cũng chính là biểu trưng của những điều tệ hại trong cuộc đời, là những bi kịch, biến cố và thậm chí là cả cái chết mà chỉ có người quét rác là thấu hiểu nhất. Và đây cũng chính là nền tảng cho chữ “tình” trong văn chương, trong hiện thực khốc liệt ấy dù cho đó là đời sống tinh thần hay vật chất thì căn nguyên của nó cũng chỉ có một mà thôi.
(Trần Nguyễn Phước Thông, FB Trần Thông, 20-03-2020)
x
x